Kriza nga të ‘pafetë’
Demokracia e Kosovës rrezikohet seriozisht nga të “pafetë”. Të dëmtuar dhe në rrezik sot janë edhe sovraniteti (edhe toka edhe ajri), edhe njerëzit, edhe liria individuale, edhe të drejtat dhe liritë themelore, edhe shoqëria civile, edhe mediat/gazetarët “tradhëtarë të kombit”, edhe mirëqenia, edhe perspektiva, edhe ardhmëria.
BURIM RAMADANI
Të pafetë në krye të vendit. Kjo është situata në të cilën ndodhet Kosova e sotme. Dhe, jo vetë të pafe, por edhe mëkatarë, manipulues dhe intrigues. Njerëz të llojit të atyre që shkruajnë ‘sehire’ dhe të atyre që shkojnë për të shkruar ‘sehire’ kundër të tjerëve. Pse jo, edhe njerëz që shkojnë për të shkruar se janë bindur se duhet gjoja të ruhen nga ‘sehiret’ e të tjerëve. Të këtillët sot po marrin vendimet për jetët e njerëzve të Kosovës. Të këtillët sot po krekosen sa mirë po shkruajnë dhe po ruhen me ‘sehire’, duke menduar se kështu Kosova mund të anëtarësohet sa më shpejtë në Bashkimin Evropian dhe në NATO. Duke hedhur hi në sytë e popullit se me ‘sehiret’ e reja po shtohen energjitë pozitive në qeverisjen e vendin. Energji këto të cilat deri tash nuk paskan qenë të nevojshme as për t’u diskutuar.
Nëse demokracia mund të krahasohet me një ‘religjion’, për shkak të grumbullit të vlerave që sjellë në sjelljen e individit dhe kolektivit në raport me të faktorët tjerë (përfshirë këtu shtetin, njerëzit dhe tokën e ajrin-sovranitetin), atëherë ky ‘religjion’ në Kosovë është duke u rrezikuar qysh në fillimet e veta. Nuk do shumë mend dhe analizë për të parë se të gjitha këto elemente janë të rrezikuara, të dëmtuara dhe të pashpresë për shkak të kësaj qeverisjeje gjatë këtyre dy vjetëve pas shpalljes së pavarësisë së vendit. Edhe sovraniteti (edhe toka edhe ajri), edhe njerëzit, edhe liria individuale, edhe të drejtat dhe liritë themelore, edhe shoqëria civile, edhe mediat “tradhëtare të kombit”, edhe mirëqenia, edhe perspektiva, edhe ardhmëria.
Feja shpeshherë përkufizohet edhe si grumbull normash të sjelljes nga e cila individët mund të gjykojnë pasojat vetjake dhe shoqërore të veprimeve të tyre, dhe një model drejtues me të cilin individët mund të lidhen me grupin e tyre dhe gjithësinë e tyre. Por, duke pasur parasysh se kjo paraqet edhe një ideologji në vete, atëherë krahasimi me demokracinë si idelogji, sistem apo formë shtetërore është i përshtatshëm për rastin e Kosovës. Megjithatë, cila është gjendja e tashme në shtetin e ri?
Kosova e sotme përballet me shumë e shumë sfida të cilat tash për tash duket se janë të pakapërcyeshme. Dhe, kaq të rënda bëhet këto sfida për shkak se ky mentaliteti qeverisës nuk ka as vullnetin, as dijen, as opsionet dhe as përkushtimin për të ndryshuar gjërat. As nuk ka interesim për të zhvilluar vendin. Thënë shkurt, njerëzit që udhëheqin vendin sot, nuk po dëshmojnë në praktikë se besojnë në demokraci, parimet themelore, rregullat, vlerat e saj dhe sistemin demokratik në përgjithësi. Pra, Janë të “pafe”.
Shteti i ri duhet të fillojë nga e parakushti bazik: përkushtimi dhe vendosmëria për të konsoliduar demokracinë. Sistemi që qytetarët e Kosovës duan të ndërtojnë në vendin e vet nuk është në kundërshtim me vlerat dhe rregullat që sjellë demokracia. Cilat janë këto vlera, cilat janë këto rregulla dhe parime themelore?
Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut: Qytetarët e Kosovës janë të shkelur nga shteti dhe nga pa-aftësia e shtetit për të siguruar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. A nuk është liria e lëvizjes apo e drejta e pronës private të drejta të pakontestueshme për të gjithë qytetarët? Atëherë çfarë lirie kanë qytetarët e Kosovës të lëvizin në tërë territorin e Kosovës apo të gëzojnë pronat e veta që kanë, për shembull, në veri të vendit? Normalisht se kjo është çështje aq e hapur sa që secili prej nesh ka mundësi të reflektojë menjëherë konstatimin. Madje, edhe vetë kryetari i tashëm i Mitrovicës paska shitur pronën e vetë private në veri të komunës së tij për shkak të pa-mundësisë së shfrytëzimit dhe realizimit të të drejtës së tij.
Sundimi i Ligjit: A janë të gjithë qytetarët e Kosovës të barabartë para ligjit dhe a i nënshtrohet të gjithë ligjit? Apo, ndoshta, dikush është mbi ligjin dhe dikush është vetë ligji? Shiheni shtëpinë e re të kryeministrit Thaçi në zonën ku nuk ka leje për ndërtime, llogariteni pagën e tij mujore dhe koston e ndërtimit të asaj shtëpie. Gati se e njëjta është edhe për zëvendës-kryeministrin Manaj. Pa leje ndërtimi. Këto janë shembuj krejt të thjeshtë dhe të kapshëm për të gjithë ata që duan dhe ëndërrojnë shtetin funksional, ligjor dhe integrimet evro-atlantike.
E drejta për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur: Parim themelor i demokracisë janë zgjedhjet. Por, çka ndodhi në Kosovën e pavarur? Pikërisht partitë në pushtet nuk mund të plotësonin kriterin kryesor të demokracisë. Në Prizen, Lipjan e Gjilan u detyruan të anulojnë komplet rundin e dytë për shkak s etë dy partitë kishin vjedhur votën e lirë të qytetarit. Krerët e dy partive, njëri kryeministër dhe tjetri president, në vend se të ishin garantuesit e votës së lirë, në realitet u bënë shkelësit dhe vjedhësit e votës së lirë.
Ndarja e pushteteve: Legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori duhet të jenë të pavarur nga njëri-tjetri, ndërsa raporti i kontrollit dhe balancimit vendoset në Kushtetutë. Por, cila është e vërteta në rastin e Kosovës? Legjislativi është plotësisht nën diktatin e Ekzekutivit, ndërsa gjyqësori pothuajse plotësisht jo-funksional. Kush e kontrollon kënd në Kosovë, është çështje e padiskutueshme. Madje, jo vetëm brenda degëve të pushtetit, por edhe në jetën e përditshme (përfshirë bizneset dhe mediat), qëllimi kryesor i Ekzekutivit duket të jetë kontrolli dhe vetëm kontrolli.
Logjika e kësaj qeverisjeje nuk arrin të dallojë menaxhimin nga kontrolli. Është logjikë komuniste prandaj. Në demokraci, qeveria e vendit nuk kontrollon çdo gjë prej çdo gjëje. Në sistemin të cilin kosovarët po synojnë të ndërtojnë, demokracinë, qeveria menaxhon situata dhe resurset. Assesi nuk kontrollon. Menaxhimi është art krejt tjetër nga kontrolli. Është menatitet tjetër. Menaxhimi është vlerë në shtetet dhe shoqëritë normale dhe demokratike.
Por, problemi i Kosovës është se nuk ka arritur të krijojë shtet dhe shoqëri normale. A nuk e tha përafërsisht kështu edhe ministri i deritashëm i Administratës Publike, Arsim Bajrami?
Autori është Sekretar i Përgjithshëm i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës (AAK)
Botuar në Koha DITORE, më 6 prill 2010, fq. 12.
Demokracia e Kosovës rrezikohet seriozisht nga të “pafetë”. Të dëmtuar dhe në rrezik sot janë edhe sovraniteti (edhe toka edhe ajri), edhe njerëzit, edhe liria individuale, edhe të drejtat dhe liritë themelore, edhe shoqëria civile, edhe mediat/gazetarët “tradhëtarë të kombit”, edhe mirëqenia, edhe perspektiva, edhe ardhmëria.
BURIM RAMADANI
Të pafetë në krye të vendit. Kjo është situata në të cilën ndodhet Kosova e sotme. Dhe, jo vetë të pafe, por edhe mëkatarë, manipulues dhe intrigues. Njerëz të llojit të atyre që shkruajnë ‘sehire’ dhe të atyre që shkojnë për të shkruar ‘sehire’ kundër të tjerëve. Pse jo, edhe njerëz që shkojnë për të shkruar se janë bindur se duhet gjoja të ruhen nga ‘sehiret’ e të tjerëve. Të këtillët sot po marrin vendimet për jetët e njerëzve të Kosovës. Të këtillët sot po krekosen sa mirë po shkruajnë dhe po ruhen me ‘sehire’, duke menduar se kështu Kosova mund të anëtarësohet sa më shpejtë në Bashkimin Evropian dhe në NATO. Duke hedhur hi në sytë e popullit se me ‘sehiret’ e reja po shtohen energjitë pozitive në qeverisjen e vendin. Energji këto të cilat deri tash nuk paskan qenë të nevojshme as për t’u diskutuar.
Nëse demokracia mund të krahasohet me një ‘religjion’, për shkak të grumbullit të vlerave që sjellë në sjelljen e individit dhe kolektivit në raport me të faktorët tjerë (përfshirë këtu shtetin, njerëzit dhe tokën e ajrin-sovranitetin), atëherë ky ‘religjion’ në Kosovë është duke u rrezikuar qysh në fillimet e veta. Nuk do shumë mend dhe analizë për të parë se të gjitha këto elemente janë të rrezikuara, të dëmtuara dhe të pashpresë për shkak të kësaj qeverisjeje gjatë këtyre dy vjetëve pas shpalljes së pavarësisë së vendit. Edhe sovraniteti (edhe toka edhe ajri), edhe njerëzit, edhe liria individuale, edhe të drejtat dhe liritë themelore, edhe shoqëria civile, edhe mediat “tradhëtare të kombit”, edhe mirëqenia, edhe perspektiva, edhe ardhmëria.
Feja shpeshherë përkufizohet edhe si grumbull normash të sjelljes nga e cila individët mund të gjykojnë pasojat vetjake dhe shoqërore të veprimeve të tyre, dhe një model drejtues me të cilin individët mund të lidhen me grupin e tyre dhe gjithësinë e tyre. Por, duke pasur parasysh se kjo paraqet edhe një ideologji në vete, atëherë krahasimi me demokracinë si idelogji, sistem apo formë shtetërore është i përshtatshëm për rastin e Kosovës. Megjithatë, cila është gjendja e tashme në shtetin e ri?
Kosova e sotme përballet me shumë e shumë sfida të cilat tash për tash duket se janë të pakapërcyeshme. Dhe, kaq të rënda bëhet këto sfida për shkak se ky mentaliteti qeverisës nuk ka as vullnetin, as dijen, as opsionet dhe as përkushtimin për të ndryshuar gjërat. As nuk ka interesim për të zhvilluar vendin. Thënë shkurt, njerëzit që udhëheqin vendin sot, nuk po dëshmojnë në praktikë se besojnë në demokraci, parimet themelore, rregullat, vlerat e saj dhe sistemin demokratik në përgjithësi. Pra, Janë të “pafe”.
Shteti i ri duhet të fillojë nga e parakushti bazik: përkushtimi dhe vendosmëria për të konsoliduar demokracinë. Sistemi që qytetarët e Kosovës duan të ndërtojnë në vendin e vet nuk është në kundërshtim me vlerat dhe rregullat që sjellë demokracia. Cilat janë këto vlera, cilat janë këto rregulla dhe parime themelore?
Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut: Qytetarët e Kosovës janë të shkelur nga shteti dhe nga pa-aftësia e shtetit për të siguruar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. A nuk është liria e lëvizjes apo e drejta e pronës private të drejta të pakontestueshme për të gjithë qytetarët? Atëherë çfarë lirie kanë qytetarët e Kosovës të lëvizin në tërë territorin e Kosovës apo të gëzojnë pronat e veta që kanë, për shembull, në veri të vendit? Normalisht se kjo është çështje aq e hapur sa që secili prej nesh ka mundësi të reflektojë menjëherë konstatimin. Madje, edhe vetë kryetari i tashëm i Mitrovicës paska shitur pronën e vetë private në veri të komunës së tij për shkak të pa-mundësisë së shfrytëzimit dhe realizimit të të drejtës së tij.
Sundimi i Ligjit: A janë të gjithë qytetarët e Kosovës të barabartë para ligjit dhe a i nënshtrohet të gjithë ligjit? Apo, ndoshta, dikush është mbi ligjin dhe dikush është vetë ligji? Shiheni shtëpinë e re të kryeministrit Thaçi në zonën ku nuk ka leje për ndërtime, llogariteni pagën e tij mujore dhe koston e ndërtimit të asaj shtëpie. Gati se e njëjta është edhe për zëvendës-kryeministrin Manaj. Pa leje ndërtimi. Këto janë shembuj krejt të thjeshtë dhe të kapshëm për të gjithë ata që duan dhe ëndërrojnë shtetin funksional, ligjor dhe integrimet evro-atlantike.
E drejta për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur: Parim themelor i demokracisë janë zgjedhjet. Por, çka ndodhi në Kosovën e pavarur? Pikërisht partitë në pushtet nuk mund të plotësonin kriterin kryesor të demokracisë. Në Prizen, Lipjan e Gjilan u detyruan të anulojnë komplet rundin e dytë për shkak s etë dy partitë kishin vjedhur votën e lirë të qytetarit. Krerët e dy partive, njëri kryeministër dhe tjetri president, në vend se të ishin garantuesit e votës së lirë, në realitet u bënë shkelësit dhe vjedhësit e votës së lirë.
Ndarja e pushteteve: Legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori duhet të jenë të pavarur nga njëri-tjetri, ndërsa raporti i kontrollit dhe balancimit vendoset në Kushtetutë. Por, cila është e vërteta në rastin e Kosovës? Legjislativi është plotësisht nën diktatin e Ekzekutivit, ndërsa gjyqësori pothuajse plotësisht jo-funksional. Kush e kontrollon kënd në Kosovë, është çështje e padiskutueshme. Madje, jo vetëm brenda degëve të pushtetit, por edhe në jetën e përditshme (përfshirë bizneset dhe mediat), qëllimi kryesor i Ekzekutivit duket të jetë kontrolli dhe vetëm kontrolli.
Logjika e kësaj qeverisjeje nuk arrin të dallojë menaxhimin nga kontrolli. Është logjikë komuniste prandaj. Në demokraci, qeveria e vendit nuk kontrollon çdo gjë prej çdo gjëje. Në sistemin të cilin kosovarët po synojnë të ndërtojnë, demokracinë, qeveria menaxhon situata dhe resurset. Assesi nuk kontrollon. Menaxhimi është art krejt tjetër nga kontrolli. Është menatitet tjetër. Menaxhimi është vlerë në shtetet dhe shoqëritë normale dhe demokratike.
Por, problemi i Kosovës është se nuk ka arritur të krijojë shtet dhe shoqëri normale. A nuk e tha përafërsisht kështu edhe ministri i deritashëm i Administratës Publike, Arsim Bajrami?
Autori është Sekretar i Përgjithshëm i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës (AAK)
Botuar në Koha DITORE, më 6 prill 2010, fq. 12.
