John McGarry: Secesioni i serbëve të Kosovës është opsion i pamundshëm
“Katër shtyllat e konsociacionalizmit janë mirë të njohura: Serbët do të duhet të kenë afërsisht 10 për qind, ose eventualisht pakëz më shumë, të pozitave në ekzekutiv; Ata do të duhet të jenë të përfaqësuar në mënyrë proporcionale në tërë sektorin publik; Do të duhet po ashtu disa forma të autonomisë për serbët, në natyrë territoriale për ata serbë që janë të koncentruar në veri të Kosovës dhe jo-territoriale për serbët tjerë që janë të shpërndarë në tërë Kosovën; mundësisht, por jo domosdoshmërisht, veto të kufizuar mbi lloje të caktuara të legjislacionit për interesa speciale të serbëve, si për shembull të drejtat në arsim”
Intervistoi: Burim Ramadani
Nuk ka dilema se Kosova duhet të jetë shtet i pavarur, porse ajo duhet t’i bind serbët e Kosovës që ta pranojnë pavarësinë e saj, në mes tjerash duke krijuar institucione bashkëpunuese me Serbinë. Kosova mund të aplikojë në diçka të ngjashme me atë që ka aplikuar Irlanda Veriore për të arritur paqen e brendshme. Në të njëjtën kohë, duhet t’u jep serbëve të Kosovës ndarje të drejtë të pushtetit në ekzekutiv në mënyrë proporcionale bazuar në popullatën në vend, dhe po ashtu edhe në sektorin publik, përfshirë këtu edhe forcat e sigurisë.
Kështu ka thënë ndër të tjera John McGarry, studiues me famë botërore mbi politikat e rregullimit të konflikteve etnike dhe mekanizmat e funksionimit të shoqërive me ndarje të thella, gjatë një interviste për “Zërin”, të realizuar në formë të shkruar. Profesori i Studimeve Politike në ‘Queen’s University’ në Ontario të Kanadasë tha se në Marrëveshjen e Irlandës Veriore të vitit 1998, qeveria britanike krijoi institucione të cilat lejuan Irlandën Veriore të bashkëpunojë me Republikën e Irlandës. Kjo ishte për të kënaqur aspiratat e katolikëve (nacionalistëve) të Irlandës Veriore që të kenë lidhje me Republikën dhe kjo masë ishte jetike që të sjell paqen në Irlandës Veriore. Sipas tij, mundet që Kosova duhet të bëjë diçka të ngjashme. McGarry theksoi se kushti i vetëm i domosdoshëm për pushtet-ndarjen konsociacionale është liderët që kanë vullnet për të ndarë pushtetin dhe të cilët mund ta bëjnë këtë pa i larguar nga vetja mbështetësit e tyre.
Zëri: Ju keni analizuar shumë konflikte etnike të ndryshme në tërë botën. A mund të na thoni se cilat janë metodat që janë apo duhet përdorur nga shteti apo strukturat politike në rregullimin e konflikteve etnike dhe tejkalimin e përçarjeve etnike në shoqëri?
Konsociacionalizmi ndihmon ‘prerjen’ e argumenteve për ndarjen e Kosovës
McGarry: Të gjitha shoqëritë seriozisht të ndara kërkojnë institucione konsociacionale ose federale. Nuk ekziston alternativë tjetër demokratike, veçmas nga secesioni (shkëputja). Sipas pikëvështrimit tim, secesioni për serbët e Kosovës nuk është një opsion i pranueshëm.
Zëri: Teoria e konsociacionalizmit është fusha në të cilën ju punoni për disa vjet. Në fakt, cili qëllimi i kësaj teorie?
McGarry: Qëllimi i konsociacionalizmit është t’i jep secilit grup në shoqëritë seriozisht të ndara një ndarje të drejtë të pushtetit, kështu që këto grupe nuk janë të armiqësuara nga institucionet shtetërore.
Zëri: Kosova tash është në fund të procesit negociator mbi statusin e saj, të udhëhequr nga i dërguari i posaçëm i OKB-së, Marti Ahtisari. Por, përçarja midis dy komuniteteve më të mëdha, shqiptarëve dhe serbëve, mbetet e thellë. Këtu janë rreth 90 për qind shqiptarë dhe rreth 10 për qind serbë. A mendoni se konsociacionalizmi është i domosdoshëm të aplikohet në Kosovë?
McGarry: Zakonisht, një minoritet e vogël prej 10 për qind realisht nuk mund të insistojë në konsociacionalizëm. Sidoqoftë, kur ai minoritet është i koncentruar gjeografikisht dhe është i ndihmuar nga shteti-amë në fqinjësi, pozicioni i tij negociues është i forcuar. Si rezultat, unë mendoj se serbët e Kosovës do të kenë nevojë një ndarje të pushtetit. Dhënia e konsociacionalizmit gjithashtu do të ndihmojë në prerjen e ndonjë argumenti për ndarje (të Kosovës).
“Katër shtyllat e konsociacionalizmit janë mirë të njohura: Serbët do të duhet të kenë afërsisht 10 për qind, ose eventualisht pakëz më shumë, të pozitave në ekzekutiv; Ata do të duhet të jenë të përfaqësuar në mënyrë proporcionale në tërë sektorin publik; Do të duhet po ashtu disa forma të autonomisë për serbët, në natyrë territoriale për ata serbë që janë të koncentruar në veri të Kosovës dhe jo-territoriale për serbët tjerë që janë të shpërndarë në tërë Kosovën; mundësisht, por jo domosdoshmërisht, veto të kufizuar mbi lloje të caktuara të legjislacionit për interesa speciale të serbëve, si për shembull të drejtat në arsim”
Intervistoi: Burim Ramadani
Nuk ka dilema se Kosova duhet të jetë shtet i pavarur, porse ajo duhet t’i bind serbët e Kosovës që ta pranojnë pavarësinë e saj, në mes tjerash duke krijuar institucione bashkëpunuese me Serbinë. Kosova mund të aplikojë në diçka të ngjashme me atë që ka aplikuar Irlanda Veriore për të arritur paqen e brendshme. Në të njëjtën kohë, duhet t’u jep serbëve të Kosovës ndarje të drejtë të pushtetit në ekzekutiv në mënyrë proporcionale bazuar në popullatën në vend, dhe po ashtu edhe në sektorin publik, përfshirë këtu edhe forcat e sigurisë.
Kështu ka thënë ndër të tjera John McGarry, studiues me famë botërore mbi politikat e rregullimit të konflikteve etnike dhe mekanizmat e funksionimit të shoqërive me ndarje të thella, gjatë një interviste për “Zërin”, të realizuar në formë të shkruar. Profesori i Studimeve Politike në ‘Queen’s University’ në Ontario të Kanadasë tha se në Marrëveshjen e Irlandës Veriore të vitit 1998, qeveria britanike krijoi institucione të cilat lejuan Irlandën Veriore të bashkëpunojë me Republikën e Irlandës. Kjo ishte për të kënaqur aspiratat e katolikëve (nacionalistëve) të Irlandës Veriore që të kenë lidhje me Republikën dhe kjo masë ishte jetike që të sjell paqen në Irlandës Veriore. Sipas tij, mundet që Kosova duhet të bëjë diçka të ngjashme. McGarry theksoi se kushti i vetëm i domosdoshëm për pushtet-ndarjen konsociacionale është liderët që kanë vullnet për të ndarë pushtetin dhe të cilët mund ta bëjnë këtë pa i larguar nga vetja mbështetësit e tyre.
Zëri: Ju keni analizuar shumë konflikte etnike të ndryshme në tërë botën. A mund të na thoni se cilat janë metodat që janë apo duhet përdorur nga shteti apo strukturat politike në rregullimin e konflikteve etnike dhe tejkalimin e përçarjeve etnike në shoqëri?
Konsociacionalizmi ndihmon ‘prerjen’ e argumenteve për ndarjen e Kosovës
McGarry: Të gjitha shoqëritë seriozisht të ndara kërkojnë institucione konsociacionale ose federale. Nuk ekziston alternativë tjetër demokratike, veçmas nga secesioni (shkëputja). Sipas pikëvështrimit tim, secesioni për serbët e Kosovës nuk është një opsion i pranueshëm.
Zëri: Teoria e konsociacionalizmit është fusha në të cilën ju punoni për disa vjet. Në fakt, cili qëllimi i kësaj teorie?
McGarry: Qëllimi i konsociacionalizmit është t’i jep secilit grup në shoqëritë seriozisht të ndara një ndarje të drejtë të pushtetit, kështu që këto grupe nuk janë të armiqësuara nga institucionet shtetërore.
Zëri: Kosova tash është në fund të procesit negociator mbi statusin e saj, të udhëhequr nga i dërguari i posaçëm i OKB-së, Marti Ahtisari. Por, përçarja midis dy komuniteteve më të mëdha, shqiptarëve dhe serbëve, mbetet e thellë. Këtu janë rreth 90 për qind shqiptarë dhe rreth 10 për qind serbë. A mendoni se konsociacionalizmi është i domosdoshëm të aplikohet në Kosovë?
McGarry: Zakonisht, një minoritet e vogël prej 10 për qind realisht nuk mund të insistojë në konsociacionalizëm. Sidoqoftë, kur ai minoritet është i koncentruar gjeografikisht dhe është i ndihmuar nga shteti-amë në fqinjësi, pozicioni i tij negociues është i forcuar. Si rezultat, unë mendoj se serbët e Kosovës do të kenë nevojë një ndarje të pushtetit. Dhënia e konsociacionalizmit gjithashtu do të ndihmojë në prerjen e ndonjë argumenti për ndarje (të Kosovës).
Zëri: Si mund të aplikohet konsociacionalizmi dhe në fakt çfarë masash politike duhet të aplikohen për t’u arritur një demokraci konsociacionale në Kosovë?
McGarry: Katër shtyllat e konsociacionalizmit janë mirë të njohura: I) Serbët do të duhet të kenë afërsisht 10 për qind, ose eventualisht pakëz më shumë, të pozitave në ekzekutiv; II) Ata do të duhet të jenë të përfaqësuar në mënyrë proporcionale në tërë sektorin publik – në legjislaturë, forcat e sigurisë, shërbimin publik etj.; III) Do të duhet po ashtu disa forma të autonomisë për serbët, në natyrë territoriale për ata serbë që janë të koncentruar në veri të Kosovës dhe në natyrë jo-territoriale për serbët tjerë që janë të shpërndarë në tërë Kosovën; IV) mundësisht, por jo domosdoshmërisht, veto të kufizuar mbi lloje të caktuara të legjislacionit për interesa speciale të serbëve, për shembull të drejtat në arsim.
McGarry: Katër shtyllat e konsociacionalizmit janë mirë të njohura: I) Serbët do të duhet të kenë afërsisht 10 për qind, ose eventualisht pakëz më shumë, të pozitave në ekzekutiv; II) Ata do të duhet të jenë të përfaqësuar në mënyrë proporcionale në tërë sektorin publik – në legjislaturë, forcat e sigurisë, shërbimin publik etj.; III) Do të duhet po ashtu disa forma të autonomisë për serbët, në natyrë territoriale për ata serbë që janë të koncentruar në veri të Kosovës dhe në natyrë jo-territoriale për serbët tjerë që janë të shpërndarë në tërë Kosovën; IV) mundësisht, por jo domosdoshmërisht, veto të kufizuar mbi lloje të caktuara të legjislacionit për interesa speciale të serbëve, për shembull të drejtat në arsim.
Zëri: Serbët e Kosovës janë të orientuar kah qeveria e Serbisë, e cila ka disa struktura paralele shtetërore në Kosovë, dhe pohon që Kosova duhet të jetë pjesë e saj, derisa shqiptarët presin që statusi final të jetë pavarësia e Kosovës. Në fakt serbët e Kosovës nuk e njohin si qeveri të tyren qeverinë e Kosovës dhe nuk marrin pjesë në institucione. Si mund të tejkalohet kjo situatë dhe që serbët të njohin si të tyret institucionet e Kosovës?
McGarry: Kjo është një çështje e vështirë, e cila do të jetë më lehtë për t’u zgjidhur kur Serbia dhe Kosova do të hyjnë në Bashkimin Evropian, por kjo nuk do të ndodh edhe për një kohë shumë të gjatë. Në Marrëveshjen e Irlandës Veriore të vitit 1998, qeveria britanike krijoi institucione të cilat lejuan Irlandën Veriore, që është pjesë e Mbretërisë së Bashkuar, të bashkëpunojë me Republikën e Irlandës. Kjo ishte për të kënaqur aspiratat e katolikëve (nacionalistëve) të Irlandës Veriore që të kenë lidhje me Republikën. Kjo masë ishte jetike që të sjell paqen në Irlandës Veriore. Mundet që Kosova duhet të bëjë diçka të ngjashme. Nuk ka dilemë se Kosova duhet të jetë shtet i pavarur, por ajo duhet të që të përpiqet të krijojë institucione bashkëpunuese me Serbinë në interes të bindjes së serbëve të Kosovës që të pranojnë pavarësinë e saj.
Zëri: Në fakt, ndarja e pushtetit, një model i menaxhimit të konfliktit, është i sanksionuar në Kornizën Kushtetuesë të Kosovës dhe është aplikuar të paktën rreth tre vjet, kur koalicioni serb “Kthimi” (‘Povratak’) ka marrë pjesë në institucione. Por, që nga marsi i vitit 2004 serbët e Kosovës refuzojnë pjesëmarrjen edhe pse i kanë të rezervuara dhjetë ulëse në Parlament dhe dy ministri në Qeveri. Kështu që, kjo nuk ka funksionuar. Cila janë, të themi, parakushtet për aplikimin dhe funksionimin e parimeve konsociacionale?
Kushtetuta e re e Kosovës duhet të përfshijë parimet konsociacionale
McGarry: Kushti i vetëm i domosdoshëm për pushtet-ndarjen kosociacionale është liderët që kanë vullnet për të ndarë pushtetin dhe të cilët mund ta bëjnë këtë pa i larguar nga vetja mbështetësit e tyre. Liderët po ashtu duhet të merren vesh që shteti në të cilin ata ndajnë pushtetin është legjitim. Unë mendoj se shanset që serbët e Kosova ta shohin këtë si legjitime do të rriten nëse institucionet, siç janë ato që i përshkrova në pyetjet më më lartë (të pestën), do të merren parasysh.
McGarry: Kjo është një çështje e vështirë, e cila do të jetë më lehtë për t’u zgjidhur kur Serbia dhe Kosova do të hyjnë në Bashkimin Evropian, por kjo nuk do të ndodh edhe për një kohë shumë të gjatë. Në Marrëveshjen e Irlandës Veriore të vitit 1998, qeveria britanike krijoi institucione të cilat lejuan Irlandën Veriore, që është pjesë e Mbretërisë së Bashkuar, të bashkëpunojë me Republikën e Irlandës. Kjo ishte për të kënaqur aspiratat e katolikëve (nacionalistëve) të Irlandës Veriore që të kenë lidhje me Republikën. Kjo masë ishte jetike që të sjell paqen në Irlandës Veriore. Mundet që Kosova duhet të bëjë diçka të ngjashme. Nuk ka dilemë se Kosova duhet të jetë shtet i pavarur, por ajo duhet të që të përpiqet të krijojë institucione bashkëpunuese me Serbinë në interes të bindjes së serbëve të Kosovës që të pranojnë pavarësinë e saj.
Zëri: Në fakt, ndarja e pushtetit, një model i menaxhimit të konfliktit, është i sanksionuar në Kornizën Kushtetuesë të Kosovës dhe është aplikuar të paktën rreth tre vjet, kur koalicioni serb “Kthimi” (‘Povratak’) ka marrë pjesë në institucione. Por, që nga marsi i vitit 2004 serbët e Kosovës refuzojnë pjesëmarrjen edhe pse i kanë të rezervuara dhjetë ulëse në Parlament dhe dy ministri në Qeveri. Kështu që, kjo nuk ka funksionuar. Cila janë, të themi, parakushtet për aplikimin dhe funksionimin e parimeve konsociacionale?
Kushtetuta e re e Kosovës duhet të përfshijë parimet konsociacionale
McGarry: Kushti i vetëm i domosdoshëm për pushtet-ndarjen kosociacionale është liderët që kanë vullnet për të ndarë pushtetin dhe të cilët mund ta bëjnë këtë pa i larguar nga vetja mbështetësit e tyre. Liderët po ashtu duhet të merren vesh që shteti në të cilin ata ndajnë pushtetin është legjitim. Unë mendoj se shanset që serbët e Kosova ta shohin këtë si legjitime do të rriten nëse institucionet, siç janë ato që i përshkrova në pyetjet më më lartë (të pestën), do të merren parasysh.
Zëri: Ekziston një nismë për fillimin e draftimit të Kushtetutës së Kosovës. A duhet që parimet konsociacionale të përfshihen në këtë Kushtetutë dhe si duhet të bëhet kjo?
McGarry: Po, definitivisht. Nëse mbrojtjet pushtet-ndarëse nuk janë të përcaktuara në Kushtetuë, minoritetet do të jenë të brengosura se ato (mbrojtjet) do të mund t’i largohet shumë lehtë. Nuk jam aq i sigurt se se çka mendoni kur pyesni se ‘si duhet të bëhet kjo’. Garancitë munden thjesht të përfshihen në Nenet e Kushtetutës.
Zëri: Një nga karakteristikat e konsociacionalizmit është proporcionaliteti ose përfaqësimi i bazuar mbi popullatën. Nëse kjo aplikohet si e tillë në Kosovë, serbët e Kosovës do të kenë më pak ulëse në Parlament sesa që kanë tash (të paktën sot ë rezervuara). Cilat janë masat tjera që i ofrojnë këtij minoriteti sensin e të qenit të sigurt?
McGarry: Keni të drejtë. Disa aranzhime konsociacionale mbi-përfaqësojnë minoritetet. Sidoqoftë, mbi këtë gjë duhet të kihet shumë kujdes këtu, meqë mbi-përfaqësimi mund thjesht të armiqësojë shumicën. Një nga arsyet pse aranzhimet konsociacionale të Qipros kanë dështuar në vitin 1963 ishte shkaku se turqit ishin në mënyrë radikale të mbi-përfaqësuar. Qipriotët grekë refuzuan këtë dhe ata vazhdojnë të bëjnë kështu, duke i dhënë kështu mënyrën kur ata votuan mbi planin e OKB-së mbi Qipron pas pak vjetësh.
Mënyrat tjera për t’i dhënë moniritetit një sens të sigurisë është përmes mënyrës së një vetoje të kufizuar dhe përmes mënyrës së institucioneve përtej-kufitare siç sugjerova në përgjigjjen time në pyetjen e pestë.
McGarry: Keni të drejtë. Disa aranzhime konsociacionale mbi-përfaqësojnë minoritetet. Sidoqoftë, mbi këtë gjë duhet të kihet shumë kujdes këtu, meqë mbi-përfaqësimi mund thjesht të armiqësojë shumicën. Një nga arsyet pse aranzhimet konsociacionale të Qipros kanë dështuar në vitin 1963 ishte shkaku se turqit ishin në mënyrë radikale të mbi-përfaqësuar. Qipriotët grekë refuzuan këtë dhe ata vazhdojnë të bëjnë kështu, duke i dhënë kështu mënyrën kur ata votuan mbi planin e OKB-së mbi Qipron pas pak vjetësh.
Mënyrat tjera për t’i dhënë moniritetit një sens të sigurisë është përmes mënyrës së një vetoje të kufizuar dhe përmes mënyrës së institucioneve përtej-kufitare siç sugjerova në përgjigjjen time në pyetjen e pestë.
Zëri: Por, si mund të aplikohet një karakteristikë tjetër e konsociacionalizmit, vetoja reciproke. Cilat janë përparësitë dhe mangësitë e këtij lloji të vetos?
McGarry: Përparësia është se minoriteti do të jetë i sigurt. E meta e saj është se shumica mund të armiqësohet. Po ashtu, ekziston një rrezik i lartë i bllokimit. Mbi-përdorimi i vetos së tyre nga qipriotët turq ishte një arsye tjetër pse marrëveshja e tyre konsociacionale ka dështuar.
Është larg mendsh se një minoriteti të vogël prej 10 për qindësh t’i jepet një veto e barabartë me shumicën prej 90 për qindësh. Më e mira që mund të pritet këtu është një veto e kufizuar për minoritetin, për shembull një veto e plotë permanente vetë mbi disa çështje të rëndësisë speciale për minoritetin siç është arsimi, kultura ose gjuha, ose një veto të kufizuar në kohë, suspensive, mbi një gamë më të gjerë të çështjeve.
Zëri: Çka sa i përket decentralizimit, cilat janë relacionet e tij me parimet e konsociacionalizmit? Procesi i decentralizimit në Kosovë është pjesë e procesit ndërkombëtar mbi statusin e Kosovës dhe pritet që ai të jetë një nga pjesët kryesore të propozimit të Ahtisarit mbi statusin.
Decentralizimi – pjesë vitale e konsociacionalizmit
McGarry: Po, decentralizimi është pjesë vitale e konsociacionalizmit. Disa observues mendojnë se konsociacionalizmi është i kufizuar në autonominë jo-territoriale, por kjo është e gabuar. Konsociacionalizmi po ashtu këshillon autonominë territoriale kur minoritetet etnike janë territorialisht të koncentruara.
Zëri: Por, si duhet të veprohet dhe çfarë sistemi elektoral duhet të zbatohet? Këtu kemi sistem elektoral proporcional me lista të mbyllura dhe një zonë elektorale. A duhet kjo të ndërrohet?
McGarry: Ky është një sistem i drejt elektoral, i cili mund të ruhet. Alternativa tjetër është sistemi proporcional me zona të shumëfishta elektorale. Kjo do të kishte si përparësi sigurimin e përfaqësimit të serbëve madje edhe nëse ka një grumbullim të ulët në zonat serbe. Në anën tjetër, një zonë e vetme elektorale përbën një stimulin për serbët që të votojnë. Një sistem proporcional me shumë zona do të ishte po ashtu më pak proporcional se sa me një zonë të vetme.
McGarry: Ky është një sistem i drejt elektoral, i cili mund të ruhet. Alternativa tjetër është sistemi proporcional me zona të shumëfishta elektorale. Kjo do të kishte si përparësi sigurimin e përfaqësimit të serbëve madje edhe nëse ka një grumbullim të ulët në zonat serbe. Në anën tjetër, një zonë e vetme elektorale përbën një stimulin për serbët që të votojnë. Një sistem proporcional me shumë zona do të ishte po ashtu më pak proporcional se sa me një zonë të vetme.
Zëri: Sa gjatë duhet të zbatohet konsociacionalizmi? Si ndikon kjo në konsolidimin e një shoqërie vërtetë demokratike?
McGarry: Pyetje e mirë. Mund të pohohet se konsociacionalizmi është një sistem më së miri i përshtatshëm në tranzicionin nga lufta në paqe, i cili mund të largohet pas tranzicionit. Sidoqoftë, nëse minoritet janë për të vendosur një marrëveshje konsociacionale, atyre duhet t’u ofrohet garanci se sistemi nuk do të ndërrohen në afat të afërt apo të mesëm.
McGarry: Pyetje e mirë. Mund të pohohet se konsociacionalizmi është një sistem më së miri i përshtatshëm në tranzicionin nga lufta në paqe, i cili mund të largohet pas tranzicionit. Sidoqoftë, nëse minoritet janë për të vendosur një marrëveshje konsociacionale, atyre duhet t’u ofrohet garanci se sistemi nuk do të ndërrohen në afat të afërt apo të mesëm.
Botuar në "Zëri" më 24 nëntor 2006
No comments:
Post a Comment